ความเป็นเลิศในรอบ 70 ปี*
"นักเรียนเซนต์คาเบรียลที่รักทุกคน ในอดีตอันยาวนานของโรงเรียนเซนต์คาเบรียลของเราที่ผ่านมานั้น มีสิ่งที่พวกเราชาวเซนต์คาเบรียลมีความภาคภูมิใจและจะต้องจดจำถึงเหตุการณ์ที่เปี่ยมล้นไปด้วยพระมหากรุณาธิคุณนั้นไปจนกว่าชีวิตจะหาไม่ กล่าวคือ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชได้ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณเสด็จพระราชดำเนินมาโรงเรียนเซนต์คาเบรียลในปีพุทธศักราช 2512 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ได้เสด็จพระราชดำเนินในปีพุทธศักราช 2515 และทรงมีพระราชดำรัสถามถึงห้องเรียนที่พระเชษฐาได้เคยศึกษาว่าอยู่ตรงไหน อีกทั้งสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณนี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ์บางพระองค์ ได้ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นพ้นต่อโรงเรียนของเรามาเป็นเวลาช้านาน
"นักเรียนเซนต์คาเบรียลทุกคน ควรซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณดังกล่าว ควรภูมิใจต่อสถาบันของเรา และจงประพฤติตนให้เหมาะสมกับศักดิ์ศรีและเกียรติยศของสถาบันแห่งนี้ ตามจิตตารมณ์และอุดมการณ์ของเซนต์คาเบรียล
ความซื่อสัตย์ต่ออุดมการณ์อันสูงส่ง คือเครื่องบูชาสูงสุดต่อองค์สัจธรรม และเป็นการแสดงออกถึงความจงรักภักดีที่มีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ของประเทศชาติด้วย"- ภ. มาร์ติน
ถ้ามองจากทรรศนะหนึ่ง ชะตาของสถาบันการศึกษามีการขึ้นและลง เสมือนดังชะตาชีวิตของมนุษย์เช่นกัน แต่ชะตาของสถาบันการศึกษาดูจะขึ้นอยู่กับปัญญาและความสามารถของมนุษย์มากกว่าชะตาชีวิต ซึ่งบ่อย ๆ ครั้งอยู่นอกเหนือการควบคุมของมนุษย์
ข้าพเจ้าเชื่อว่าโรงเรียนเซนต์คาเบรียลก็คงมีชะตาขึ้นลงไปตามกาลสมัยตลอดระยะ 70 ปีที่ผ่านมาเหมือนกัน แต่ข้าพเจ้าคงไม่สามารถเล่าเหตุการณ์ย้อนไปในอดีตได้ไกลนักเพราะไม่ได้อยู่ในเหตุการณ์นั้น ๆ
จำได้ว่า เมื่อได้รับคำสั่งย้ายจากท่านเจษฎาจารย์ยอห์น ผู้เป็นเจ้าคณะแขวงในขณะนั้น ให้ไปเป็นอาจารย์ใหญ่โรงเรียนเซนต์คาเบรียลในเดือนพฤษภาคม 2508 ความคิดแรกก็คือ อาลัยอาวรณ์ต่อโรงเรียนเดิม ที่เพิ่งเปิดดำเนินการมาได้ 4 ปีเท่านั้น รวมทั้งนักเรียนรุ่นบุกเบิกที่สนใจการเรียนและใฝ่รู้มาก อีกความคิดหนึ่งก็คือ โรงเรียนเซนต์คาเบรียลนั้นใหญ่โตมีชื่อเสียงมาก ไม่แน่ใจว่าตนเองจะสามารถปฏิบัติหน้าที่ให้สมศักดิ์ศรีของสถาบันแห่งนี้ได้หรือไม่ ทั้ง ๆ ที่ตนเองเคยเรียนมาถึง 12 ปี อย่างไรก็ดี เมื่อเจ้าคณะแขวงได้ออกคำสั่ง ข้าพเจ้าก็ยินดีปฏิบัติตาม ท่านยังบอกด้วยว่า กลุ่มนักเรียนมัธยมปลายได้มาขอให้ท่านหาภราดามาเสริมกำลังให้แก่โรงเรียนเซนต์คาเบรียลอีก เพราะอยากจะเห็นโรงเรียนพัฒนาและก้าวหน้า ความกลัวที่ว่าจะไม่สามารถปฏิบัติภารกิจให้สมกับความคาดหวังของผู้ใหญ่ คณะครู ผู้ปกครองและนักเรียน ทำให้ข้าพเจ้าไม่ประมาท ข้าพเจ้านึกถึงคำคมของปรัชญาเมธีชาวฝรั่งเศสท่านหนึ่งกล่าวว่า "ใครก็ตามที่อยากจะประสบความสำเร็จในตำแหน่งใหม่ เขาผู้นั้นจะต้องออกแรงเป็น 2 เท่าของผู้ที่เขามาแทน" ปราชญ์อีกท่านหนึ่งกล่าวว่า "ใครก็ตามที่ไม่มีหัวปฏิรูปก่อนอายุ 30 อย่าอุตริใฝ่ฝันที่จะเป็นผู้นำ" เมื่อตอนไปรับตำแหน่งอาจารย์ใหญ่เซนต์คาเบรียลนั้น ข้าพเจ้าเพิ่งมีอายุได้ 32 ปี และก็ยังไม่เคยมีหัวปฏิวัติปฏิรูปอะไร ยกเว้นแต่ปฏิรูปตนเองเท่านั้น จึงไม่นับอยู่ในข่ายเป็นผู้นำอะไรเลยทั้งสิ้น ส่วนคำเตือนข้อแรกนั้นเป็นการท้าทายที่น่าลอง ข้าพเจ้าจะเอาแรงดลบันดาลที่ไหนมาสู้ นอกจากแรงดลใจจากสวรรค์เบื้องบนเท่านั้น
เมื่อข้าพเจ้าเข้ามารับหน้าที่ใหม่ๆ นั้น ข้าพเจ้าพยายามดำเนินนโยบายเดิมของโรงเรียนที่มีอยู่แล้วและศึกษาสถานการณ์ดู ในไม่ช้าก็สังเกตเห็นว่า ถ้าจะให้นักเรียนประสบความสำเร็จในการเรียน ข้าพเจ้าจะต้องสร้างบรรยากาศการเรียนขึ้นมาภายในโรงเรียน นักเรียนต้องมีระเบียบ วินัย เพื่อว่าจะได้มีความประพฤติสมเป็นนักเรียน จึงจะเป็นผู้ที่ใฝ่รู้ อยากเรียนอยากก้าวหน้า ข้าพเจ้าจะต้องกำจัดอบายมุขต่าง ๆ อันเป็นสาเหตุทำให้นักเรียนเสียการเรียน เช่น การทะเลาะเบาะแว้งกับนักเรียนโรงเรียนอื่น ทำนอกชักศึกเข้าบ้าน การริอ่านสูบบุหรี่ตามห้องน้ำ ในขณะที่อายุยังอยู่ในวัยกำลังเจริญเติบโต การริอ่านสูบบุหรี่ของนักเรียนบางคนและการติดบุหรี่ของนักเรียนบางกลุ่มเป็นเครื่องชี้บอกถึงพฤติกรรมซ่อนเร้นหลายประการ อันทำให้นักเรียนเหินห่างจากการเรียน ยิ่งการที่นักเรียนบางกลุ่มแสดงออกนอกหน้าถึงการติดบุหรี่ โดยฝ่ายปกครองไม่สามารถทำอะไรได้นั้นยิ่งทำให้การปกครองภายในโรงเรียนเข้าขั้นวิกฤต เพราะเป็นการท้าทายต่อกฎระเบียบวินัยของโรงเรียนอย่างเปิดเผย อันมีผลทำให้นักเรียนรุ่นน้องเอาเยี่ยงอย่าง อิทธิพลมืดของพวกนักเรียนที่ทำตัวเป็น "เจ้าพ่อ" นักเลงหัวไม้ บ่อนทำลายความสงบภายในโรงเรียนก็เป็นอีกกรณีหนึ่งที่ทำให้นักเรียนแข็งกระด้างต่อการปกครอง และในที่สุดชักนำนักเรียนคนอื่นให้ไขว้เขวเสียการเรียนทำตนแข็งกระด้างต่อต้านการปกครองของโรงเรียนเป็นต้น
เพื่อจะบรรลุถึงเป้าหมายดังกล่าว คือ การสร้างบรรยากาศใหม่ทางการเรียนข้าพเจ้าต้องพึ่งคณะครูเป็นพิเศษ ซึ่งให้ความร่วมมือเป็นอย่างดี ข้าพเจ้าสังเกตว่า ครูหลายคนต้องการความเด็ดขาดในการลงโทษ และยังส่งเสริมให้จัดการโดยเด็ดขาดกับพวกที่เหลือขอ ในขณะเดียวกัน ข้าพเจ้าสังเกตว่านักเรียนต้องการบริการแนะแนวแนะนำช่วยในช่วงชีวิตวัยรุ่น การทำให้คณะครูยอมรับนโยบายการปกครองใหม่ ที่เน้นความเด็ดเดี่ยวความเอาจริงเอาจังกอปรด้วยความเข้าใจนั้น ไม่ใช่ของง่าย ต้องมีการปรึกษาหารือ ในขณะเดียวกันข้าพเจ้าจะต้องสื่อความหมายแท้จริงของนโยบายการปกครองให้นักเรียนรับรู้โดยทั่วกัน เครื่องมือที่ข้าพเจ้าใช้ เห็นจะไม่มีอะไรดีเท่าการให้การอบรมเป็นประจำทุก ๆ สัปดาห์ เป็นชั้น ม.ศ. 1 ม.ศ. 2 และ ม.ศ. 3 ซึ่งเป็นนักเรียนกำลังอยู่ในวัยหัวเลี้ยวหัวต่อที่จะขึ้นมัธยมปลาย
โดยวิธีการดังกล่าว เราสามารถกำจัดหรือขจัดอบายมุขต่าง ๆ ได้แทบหมดสิ้นภายในระยะเวลา 2 ปี ทำให้การปกครองยิ่งวันยิ่งง่ายขึ้น และความร่วมมือกับนักเรียนก็เริ่มมีมากขึ้นโดยลำดับ ในขณะเดียวกัน ทางโรงเรียนได้เริ่มจัดกิจกรรมเสริมหลักสูตรขึ้นมากมาย เช่น ชมรมคณิตศาสตร์ ชมรมภาษาอังกฤษ ชมรมการโต้วาที มีการจัดตั้งวงโยธวาทิตเล็ก ๆ ขึ้น มีการส่งเสริมการใช้ห้องสมุดและการสอนให้นักเรียนรู้จักค้นคว้าหาความรู้จากห้องสมุด เป็นต้น นอกจากนี้แล้ว นักเรียนทุกคนได้ถูกจัดแบ่งออกเป็นสายต่าง ๆ ตามสีของกีฬา มีการแข่งขัน กีฬาต่าง ๆ ตอนเย็นทุกวัน ทั้งนี้ก็เพื่อดึงดูดความสนใจของนักเรียนวัยรุ่นมาสู่การกีฬา นักเรียนจะได้ไม่ไปเดินเปะปะตามถนนหนทางหรือตามสถานที่ ๆ ไม่สมควรแก่สภาวะการเป็นนักเรียน การกีฬาภายในโรงเรียนยังส่งผลพลอยได้อื่น ๆ คือ เด็กของเราไม่ต้องไปทะเลาะเบาะแว้งกับใครที่ไหน ไม่ชักศึกเข้าบ้าน เขาอยู่โรงเรียนเพื่อเชียร์กีฬาหรือเล่นกีฬา ส่วนพวกที่ไม่สนใจการกีฬา จริง ๆ นั้น เขาควรกลับบ้านโดยเร็ว เราก็มีมาสเตอร์ 2 ท่านเดินตรวจนอกโรงเรียนทั้งทิศเหนือและใต้ดูแลให้เขารีบกลับบ้าน การกีฬาตอนเย็นทุกวันจะมาจบลงด้วยการฉลองกัน ซึ่งเราเรียกว่า "College Day" ซึ่งมีการพัฒนาขึ้นเรื่อย ๆ เป็นประจำทุกปี
ในปี พ.ศ. 2501 ข้าพเจ้าได้ทราบว่า ทางโรงเรียนมีการเสริมกำลังทางวิชาการกันใหญ่โต เป็นต้น ทางคณิตศาสตร์และวิทยาศาสตร์ ถ้าใครอ่านวารสารคณิตศาสตร์ของสมาคมคณิตศาสตร์แห่งประเทศไทย จะพบว่าโรงเรียนเซนต์คาเบรียลมีชื่อติดอันดับ ชนะในการแข่งขันการสอบคณิตศาสตร์มัธยมปลายอยู่บ่อย ๆ การที่เราเคยสร้างเกียรติประวัติอันงดงามไว้เช่นนี้ ข้าพเจ้าถือเป็นหน้าที่ ๆ จะดำเนินการต่อไป และโรงเรียนของเราก็สามารถได้รับรางวัลทั้งระดับมัธยมต้นและมัธยมปลายเสมอมา ยังมีอีกสิ่งหนึ่งที่นักเรียนเซนต์คาเบรียลควรภูมิใจก็คือ การเรียนการสอนวิทยาศาสตร์ที่โรงเรียนเซนต์คาเบรียล เมื่อพูดถึงวิทยาศาสตร์แล้ว นักเรียนทุกคนคงรู้จักภราดาวินเซนต์ แมรี ได้เป็นอย่างดี เราโชคดีที่มีบราเดอร์วินเซนต์อยู่กับเรา ท่านสนใจเรื่องวิทยาศาสตร์และดูแลห้องวิทยาศาสตร์เป็นเวลาทั้งหมดถึง 36 ปีด้วยกัน ได้มีการปรับปรุงการสอนวิทยาศาสตร์เรื่อยมาเป็นลำดับ เช่น ในสมัยของท่านอธิการฮิวเบอร์ด โรงเรียนได้จัดทำห้องวิทยาศาสตร์ใหม่ มีห้องปฏิบัติการเคมีและฟิสิกส์ทันสมัยมาก ซึ่งหาโรงเรียนในเขต กทม. มาเทียบได้ยาก มีการส่งเสริมการเรียนดาราศาสตร์ขึ้นด้วยกล้อง telescope อันใหม่ ดูจะเป็นของเล่นของบราเดอร์วินเซนต์ไป ซึ่งท่านคอบบอกเราว่าฤดูนี้ดาวเสาร์อยู่ตรงนั้น ดาวพฤหัสอยู่ตรงโน้น
เมื่อข้าพเจ้าเข้ามารับตำแหน่งใหม่ๆ ข้าพเจ้ามองเห็นศักยภาพของโรงเรียนเซนต์คาเบรียลทางด้านการเรียนวิทยาศาสตร์ขึ้น รวมทั้งขยายการรับนักเรียนสายวิทยาศาสตร์มัธยมปลายมากขึ้นด้วย โครงการดังกล่าวได้สำเร็จลง เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าเสด็จพระราชดำเนินทรงเป็นองค์ประธานในพิธีวางศิลาฤกษ์ตึกวิทยาศาสตร์ และเสด็จพระราชดำเนินฯ ชมนิทรรศการวิทยาศาสตร์ ณ โรงเรียนเซนต์คาเบรียลในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2512 การเสด็จฯ เยือนเซนต์คาเบรียลขององค์พระประมุขนำความปลื้มปิติเหลือล้นมาสู่มวลศิษย์เก่าและศิษย์ปัจจบัน คณาจารย์ ตลอดจนผู้ปกครองอย่างไม่มีวันรู้ลืม
ในปีต่อมาห้องวิทยาศาสตร์ห้องใหม่ก็สำเร็จด้วยดี และในที่สุดได้รับการขนานนามว่า VINCENT LABORATORIES เนื่องจากเรามีห้องปฏิบัติการหลายห้องสมบูรณ์แบบที่สุดถ้าจะเปรียบกับโรงเรียนมัธยมโดยทั่วไป เรามีห้องปฏิบัติการเคมี ห้องปฏิบัติการฟิสิกส์ ห้องปฏิบัติการชีววิทยา ห้องทดลองสาธิตสำหรับครู พิพิธภัณฑ์นก พิพิธภัณฑ์แมลงต่าง ๆ และในปัจจุบันได้ทราบว่าท่านภราดาอำนวย ปิ่นรัตน์ ได้จัดตั้งพิพิธภัณฑ์ผีเสื้ออันลือชื่ออีกด้วย ในบรรดาเครื่องมือวิทยาศาสตร์ทันสมัยต่าง ๆ ที่มีอยู่ในห้องปฏิบัติการสิ่งที่น่ากล่าวถึงก็คือ เครื่อวัดบรรยากาศแบบสถานีของกรมอุตุนิยม และเครื่อง Foucault's Pendulum ที่ใช้สำหรับวัดว่าโลกหมุนรอบตัวเองอีกด้วย ในห้องปฏิบัติการชีววิทยา เรามีกล้องจุลทรรศน์ถึง 50 กล้อง รวมทั้งกล้องจุลทรรศน์แบบอิเล็กทรอนิกส์ด้วย นอกจากนี้เรายังมี microscopic projector สำหรับฉายสิ่งที่มีชีวิตขึ้นจอ กล้องชนิดนี้มีประโยชน์มากสำหรับอธิบายสิ่งที่มีชีวิตที่เล็กมากให้แก่นักเรียนเป็นกลุ่มได้ ในปัจจุบันข้าพเจ้าได้พบว่าในประเทศญี่ปุ่นเขาผลิตกล้องชนิดนี้โดยใช้คอมพิวเตอร์ควบคุม ซึ่งแสดงให้เห็นภาพการเคลื่อนไหวของสิ่งมีชีวิตประเภทมองด้วยตาเปล่าไม่เห็น ได้ภาพที่ชัดเจนมากกว่ากล้องของเราที่มีอยู่ ข้าพเจ้าได้อาจารย์ผู้เชี่ยวชาญการทำการทดลองมาช่วยบราเดอร์วินเซนต์เพิ่มอีก เนื่องจากเรามีนักเรียนมัธยมปลายมากขึ้นและเราให้มีการทำการทดลองในทุก ๆ lab ในเรื่องนี้มาสเตอร์อยุทธ์คงจำได้ดี
เหตุที่ข้าพเจ้ามาทุ่มเทกำลังให้แก่การเรียนการสอนวิทยาศาสตร์มากขึ้นก็เพราะโรงเรียนเซนต์คาเบียลมีเฉพาะสายวิทยาศาสตร์เป็นหลัก ส่วนสายศิลป์นั้น เพิ่งได้รับการสนใจในภายหลัง ยิ่งกว่านั้น ข้าพเจ้าพบว่านักเรียนระดับมัธยมปลายส่วนมากในประเทศไทยขณะนั้น มีการเรียนวิทยาศาสตร์โดยไม่มีการทดลอง โรงเรียนบางแห่งทดลองให้เด็กดูเล็ก ๆ น้อย ๆ เท่านั้น อีกจำนวนมากมายไม่เคยเห็นห้องปฏิบัติการเสียด้วยซ้ำไป ด้วยเหตุนี้ ข้าพเจ้าจึงเห็นควรจำเป็นที่จะต้องกระตุ้นให้เด็กสนใจวิทยาศาสตร์กันมากๆ โดยให้เขาได้มีโอกาสปฏิบัติเองทดลองเองและแสดงผลงานให้รุ่นน้องได้ชมในวันวิชาการ
นอกจากการปรับปรุงการเรียนคณิตศาสตร์และวิทยาศาสตร์แล้ว วิชาที่โรงเรียนเซนต์คาเบรียลเคยได้รับการยอมรับว่าเด่นก็คือ ภาษาอังกฤษ ข้าพเจ้าจำได้ว่าในปีแรกที่มาอยู่เซนต์คาเบรียลนั้น เซนต์คาเบรียบได้ชนะเลิศในรายการตอบปัญหาภาษาอังกฤษของเชลล์ การชนะครั้งนั้นเป็นกำลังใจมากสำหรับคนอื่น ๆ ที่จะขวนขวายปรับปรุงการเรียนการสอนภาษาอังกฤษเราเริ่มเน้นให้มีการฝึกพูดมากขึ้นโดยฟังจากเทปแต่สิ่งที่น่าเสียดายก็คือขณะที่เปิดเทปอยู่นั้น บางชั้นเรียนปล่อยให้เด็กใช้เวลานั้นทำการบ้านแทนที่จะหยิบหนังสือขึ้นมาอ่านตามไป นอกจากการฟังเทปเป็นประจำวันแล้ว ข้าพเจ้าพยายามหาครูต่างประเทศมาช่วยสอน ศิษย์เก่าบางคนเคยบอกว่า เขาได้เห็นดีเห็นงามกับการปฏิบัติเช่นนี้ก็ต่อเมื่อได้ออกจากโรงเรียนไปแล้ว ชาวต่างประเทศแปลกใจที่เห็นว่าเขาพูดภาษาอังกฤษได้หรืออย่างน้อยสามารถสื่อความหมายได้
ความจริงนั้น ข้าพเจ้ายังมีอะไรอีกที่จะพูดถึง เป็นต้น เรื่องการอบรมนิสัยของนักเรียน การสร้างสปิริตและ tradition ภายในโรงเรียนควบคู่ไปกับการจัดพิมพ์จุลสาร S.G. Bulletin ซึ่งต่อมามีนามใหม่ว่า แดนอโศก การสอนภาษาไทยในยุคของมหาบานเย็นและนนท์ ภราดา การสอนวิชาสังคมโดยมาสเตอร์ผไท ความแข็งแกร่งของครูประถมต้นทีมงานของครู ม.ศ. 3 และระดับมัธยมต้น การเป็นผู้นำทางวิชาการของชุมชนย่านถนนสามเสนนี้
การพัฒนาโรงเรียนย่อมต้องทำต่อเนื่อง มิหยุดหย่อน ทั้งนี้เพราะสถานการณ์เปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ ไม่เหมือนอดีต ยิ่งปัจจุบันนี้ การปรับปรุงหลักสูตรและวิธีการสอนยิ่งเป็นของจำเป็น ซึ่งครั้งหนึ่งเราคิดว่าเป็นของยั่งยืนไม่มีการเปลี่ยนแปลง มีนักการศึกษาหลายคนเริ่มพูดแล้วว่า ในอนาคต ห้องเรียนจะปราศจากกำแพงกั้น โรงเรียนและมหาวิทยาลัยจะไม่มีขอบเขต ทั้งนั้นและทั้งนี้ก็เพราะว่าเทคโนโลยีได้ก้าวเข้ามามีบทบาทในชีวิตของเรามากขึ้นแล้ว เป็นต้น ทางการศึกษาโรงเรียนเซนต์คาเบรียลของเราจำเป็นต้องมีการพัฒนาไปตามกาลสมัย ข้าพเจ้าเชื่อแน่ว่า โรงเรียนของเราได้ดำเนินกิจการมาถึง 70 ปีแล้ว ภายใต้การอารักขาของอัครเทวดาคาเบรียล หรือเซนต์คาเบรียล กว่าจะมีอายุจวบหนึ่งศตวรรษ คงจะมีการพัฒนาเปลี่ยนแปลงไปไกลกว่าที่เป็นอยู่ และคงจะได้ทำคุณทำประโยชน์ให้แก่ประเทศชาติบ้านเมืองต่อไปชั่วกาลนาน
*หนังสือที่ระลึกโรงเรียนเซนต์คาเบรียล, 2533.
*ครู อาจารย์ นักบริหารการศึกษา และนักบริหารการพัฒนา : ภราดา ดร. ประทีป ม.โกมลมาศ